Βιβλιοκριτική /Κωνσταντίνος Ξ. Νίδερ: Η εκστρατεία της Ουκρανίας, Ιανουάριος-Μαϊος 1919

Γράφει: Διονύσης Μουσμούτης

Η εκστρατεία στην Ουκρανία (1919), η πρώτη ελληνική στρατιωτική επέμβαση εκτός των εθνικών συνόρων, αποτελεί κομβικό σημείο της περιόδου από τους Βαλκανικούς Πολέμους ως τη Μικρασιατική Καταστροφή (1912-1922).
Αν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις ως τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1918) προσέφεραν εδάφη στην ελληνική επικράτεια και στήριξαν τη Μεγάλη Ιδέα των δύο ηπείρων και πέντε θαλασσών, με την πεποίθηση ότι η Ελλάδα θα ελάμβανε την έκταση και τον ρόλο περιφερειακής δύναμης στα Βαλκάνια
και στη Μέση Ανατολή, η αποστολή ελληνικών δυνάμεων, στο μέσο του χειμώνα, στην άγνωστη και αφιλόξενη Ουκρανία προς καταπολέμηση των μπολσεβίκων, κατέληξε σε αλλεπάλληλες ήττες (και καμία νίκη) και καθόρισε την αρχή του τέλους των ελληνικών οραμάτων για την Πατρίδα και τον Ελληνισμό.

Έλληνες στρατιώτες που πήραν μέρος στην εκστρατεία της Ουκρανίας
Παρά τη σημασία και τις συνέπειες εκείνης της ολοκληρωτικής αποτυχίας, η εκστρατεία στην Ουκρανία αποτελεί υποσημείωση στην ελληνική Ιστορία των αρχών του 20ού αιώνα. Ελλείπουν έτσι σημαντικά στοιχεία για την εκτίμηση των πολιτικών αποφάσεων, του ισχυρού διχασμού μεταξύ του θρόνου και του Βενιζέλου, των γεωπολιτικών ανταγωνισμών Γαλλίας και Μεγάλης Βρετανίας, της συμμαχικής εντέλει προτίμησης της Νέας Τουρκίας. Αφθονούν όμως τα δεδομένα της προχειρότητας της προετοιμασίας, της ευθύνης που ανέλαβε η Ελλάδα αρκούμενη σε συμμαχικές υποσχέσεις εμφανώς μεταβαλλόμενες, με αποτέλεσμα την πολιτική, την οικονομική και την κοινωνική απαξία της.
Ο Κωνσταντίνος Νίδερ (1865-1943) το 1919 ανέλαβε τη διοίκηση του Α΄ Σώματος Στρατού, το οποίο προετοίμασε για την εκστρατεία στην Ουκρανία. Μετά την υποχώρηση από τα ουκρανικά εδάφη, ανέλαβε τη διοίκηση του ελληνικού στρατού κατοχής Μικράς Ασίας ως τις 25 Δεκεμβρίου 1919. Αποστρατεύτηκε το 1922, ορκίστηκε υφυπουργός των Στρατιωτικών το 1925 και το 1926 επανήλθε στην αποστρατεία.

Χάρτης της Κριμαίας
Η εκ μέρους του εξιστόρηση της εκστρατείας στην Ουκρανία, δημοσιευμένη σε συνέχειες στη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια το 1929, είναι το μοναδικό ντοκουμέντο στην ελληνική και στη διεθνή βιβλιογραφία που περιγράφει με ψυχραιμία τα γεγονότα, τις σχέσεις, τις αποφάσεις και τις δράσεις των πολιτικών και των στρατιωτικών πρωταγωνιστών, τις εξελίξεις μιας εκστρατείας, που υπήρξε το προοίμιο της Mικρασιατικής Kαταστροφής.
Το κείμενο, σαφές και ατημέλητο, προσφέρει πλήρη εικόνα εκείνης της εκστρατείας, που η διάρκειά της ήταν έξι μήνες μόνο, καταλήγει σε νηφάλια συμπεράσματα και κλείνει με τον ονομαστικό κατάλογο των απωλειών. Σε εκείνα τα ονόματα βρίσκεται η φωνή της Ιστορίας. Και αυτή η φωνή βγαίνει από 398 νεκρούς ή «εξαφανισμένους» και 675 τραυματίες.

Η εκστρατεία στην Ουκρανία (1919) αποτελεί την πρώτη ελληνική στρατιωτική επέμβαση εκτός των εθνικών συνόρων
Ο Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής συγκέντρωσε, επιμελήθηκε, σχολίασε το πρωτότυπο και το υποστήριξε με πρωτογενείς πηγές (πρακτικά της Βουλής, απόψεις στρατιωτικών και πολιτικών προσωπικοτήτων, ειδήσεις και σχόλια εφημερίδων της εποχής, μαρτυρίες στρατιωτών, κατάλογος των απωλειών) και επιλογές από το αρχείο της Πηνελόπης Δέλτα, όπου οι πρωταγωνιστές στρατιωτικοί –Μανέτας, Γρηγοριάδης, Βλάχος, Πλαστήρας– αποκαλύπτουν, δίχως δεσμεύσεις πια εξαιτίας της χρονικής απόστασης (1929 ως 1939), γεγονότα και εξελίξεις που επιβεβαιώνουν τα αδιέξοδα της εκστρατείας στην Ουκρανία.
Κωνσταντίνος Ξ. Νίδερ,
Η εκστρατεία της Ουκρανίας, Ιανουάριος-Μαϊος 1919,
Επιμέλεια-Σχολιασμός: Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής
Eκδόσεις Κέδρος, 2015, σελ.: 608.
aixmi