Θωρηκτό Ποτέμκιν: Τα μυστικά του ρωσικού πλοίου-θρύλου

Θωρηκτό Ποτέμκιν: Τα μυστικά ενός πλοίου-θρύλου - Τι προηγήθηκε και τι πραγματικά συνέβη κατά την διάρκεια της ανταρσίας του 1905

Το θωρηκτό Ποτέμκιν τέθηκε σε υπηρεσία το 1903 με τον Στόλο της Μαύρης Θάλασσας. Ήταν ένα τυπικό θωρηκτό της εποχής, χωρίς κάποιο ιδιαίτερο πλεονέκτημα. Έφερε το όνομα του Γκριγκόρι Ποτιόμκιν, σημαντικού στρατιωτικού που είχε πρωταγωνιστησει στην προσάρτηση της Ταυρίδας και του Βορείου Καυκάσου κατά το β' μισό του 18ου αιώνα.

Το Ποτέμκιν είχε πλήρωμα 741 ανδρών και ήταν εξοπλισμένο με τέσσερα πυροβόλα των 12in (305 χλστ.), τοποθετημένα σε δύο δίδυμους πύργους, έναν στη πλώρη και έναν στην πρύμνη.

Διέθετε επίσης 16 πυροβόλα των 152 χλστ. 14 των 76 χλστ. έξι των 47 χλστ. και πέντε τορπιλοβλητικούς σωλήνες, ενώ είχε μέγιστη θωράκιση 9in, μήκος 115,36 μ. εκτόπισμα 12,582 τόνων και μέγιστη ταχύτητα μόλις 16 κόμβων.

Το θωρηκτό έλαβε την ονομασία του από τον στρατηγό, πρωθυπουργό και εραστή της Μ. Αικατερίνης, πρίγκιπα Ποτέμκιν.

Αξίζει να σημειωθεί πως το θωρηκτό Ποτέμκιν σε καμία περίπτωση δεν μπορούσε να θεωρηθεί κάτι το εξαιρετικό, ωστόσο, καθώς ο πιθανότερος αντίπαλός του θα ήταν το τουρκικό ναυτικό, θεωρείτο ικανοποιητικό.

Η ανταρσία του 1905

Το Θωρηκτό Ποτέμκιν, όπως και συνολικά ο στόλος της Μαύρης Θάλασσας, είχε μείνει μακριά από τον πόλεμο λόγω μιας διεθνούς συνθήκης που απαγόρευε τη δραστηριότητά του εκτός της συγκεκριμένης περιοχής.

Παρ' όλα αυτά, η δυσαρέσκεια των πληρωμάτων από τη γενικότερη πολιτική κατάσταση ήταν έκδηλη, για να ενταθεί ακόμη περισσότερο στις αρχές Ιουνίου 1905, όταν έφτασαν τα νέα της πανωλεθρίας στη Ναυμαχία της Τσουσίμα.

Το Ιούνιο του 1905 λοιπόν το κατώτερο πλήρωμα στασίασε εναντίον των αξιωματικών, ύψωσε κόκκινη σημαία και αγκυροβόλησε στα ανοιχτά της Οδησσού, καλώντας τους ναυτικούς των υπόλοιπων πλοίων και τους πολίτες σε γενικευμένο ξεσηκωμό εναντίον του τσάρου.

Χαλασμένο κρέας... η αφορμή για την ανταρσία της 27ης Ιουνίου

Αφορμή για την ανταρσία της 27ης Ιουνίου ήταν το χαλασμένο κρέας του συσσιτίου. Οι ναύτες αρνήθηκαν να το φάνε και παραπονέθηκαν στους ανωτέρους τους.

Ο αξιωματικός Ιππόλυτος Γκιλιαρόβσκι ήταν αδίστακτος στην αντιμετώπιση των ναυτών. Απείλησε ότι θα εκτελέσει όποιον δεν φάει το συσσίτιο. Ο Γκριγκόρι Βακουλίντσουκ, που είχε εκπροσωπήσει τους ναύτες, συνέχισε να διαμαρτύρεται και ο Γκιλιαρόβσκι τον πυροβόλησε.

O Βακουλίντσουκ στην ταινία Αϊζενστάιν

Η εν ψυχρώ εκτέλεση εξόργισε τους υπόλοιπους και επαναστάτησαν. Έριξαν τον Γκιλιαρόβσκι στη θάλασσα και σκότωσαν 7 απ’ τους 18 αξιωματικούς του θωρηκτού.

Όταν το πλοίο πέρασε στην κατοχή τους, οι ναύτες οργάνωσαν μία επιτροπή, με επικεφαλής τον Αφανάσι Ματουσένκο και αποφάσισαν την επόμενη κίνησή τους.

Πήγαν στην Οδησσό, όπου είχε ξεκινήσει γενική απεργία και η πόλη είχε παραλύσει. Οι ναύτες δεν αποβιβάστηκαν απ’ το πλοίο για να βοηθήσουν τους εξεγερμένους κατοίκους. Περίμεναν να φτάσουν και άλλα πλοία απ’ το Στόλο της Μαύρης Θάλασσας, γιατί είχαν μάθει ότι είχαν ξεσπάσει ανταρσίες στα περισσότερα.

Τα πλοία δεν εμφανίστηκαν και οι ναύτες του Ποτέμκιν αποφάσισαν να κηδέψουν τον αδικοχαμένο Γκριγκόρι Βακουλίντσουκ. Κατέβηκαν στην Οδησσό και η κηδεία του ναύτη εξελίχτηκε σε πολιτική διαμαρτυρία. Ο στρατός προσπάθησε να τους συλλάβει, αλλά απέτυχε.

Οι αξιωματικοί είχαν καταπνίξει τις ανταρσίες στα υπόλοιπα θωρηκτά του στόλου και το Ποτέμκιν βρέθηκε ανυπεράσπιστο. Το θωρηκτό έφυγε κυνηγημένο απ’ την Οδησσό για το λιμάνι της Κονστάντα της Ρουμανίας, όπου ήλπιζαν ότι θα έβρισκαν τις απαραίτητες προμήθειες.

Οι Ρουμάνοι αρνήθηκαν να τους εξυπηρετήσουν και το Ποτέμκιν στράφηκε στο λιμάνι της Θεοδοσίας στην Κριμαία. Δεν βρήκαν βοήθεια ούτε εκεί.

Οι ναύτες δεν είχαν φαγητό, νερό και είχαν αρχίσει να καυγαδίζουν μεταξύ τους. Αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην Κονστάντα, όπου οι Ρουμάνοι δέχτηκαν να τους προσφέρουν άσυλο και προμήθειες, υπό την προϋπόθεση να εγκαταλείψουν το θωρηκτό...

Αν και τελικά η εξέγερση έληξε άδοξα με τη φυγή των στασιαστών στη Ρουμανία, ο απόηχός της υπήρξε μεγάλος τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, σε βαθμό που θεωρείται προάγγελος της Επανάστασης του 1917.

Το θωρηκτό Ποτέμκιν "σαλπάρει" στον κινηματογράφο

Την εξέγερση του 1905 κατέγραψε ο Σεργκέι Αϊζενστάιν στην περίφημη ταινία του «Θωρηκτό Ποτέμκιν», που κυκλοφόρησε το 1925.

«Μία καταπληκτική ταινία που δεν συγκρίνεται με καμία άλλη. Αν κάποιος δεν είχε καμία πολιτική πεποίθηση, θα γινόταν σίγουρα Μπολσεβίκος με το που θα έβλεπε την ταινία», είχε δηλώσει ο Γιόζεφ Γκέμπελς, υπουργός Προπαγάνδας της ναζιστικής Γερμανίας.

Αξίζει να σημειωθεί πως η ταινία του Σεργκέι Αϊζενστάιν απαγορεύτηκε στη Γερμανία, γιατί κρίθηκε ότι θα μπορούσε να περάσει επαναστατικά και ανατρεπτικά μηνύματα στον γερμανικό στρατό.

Οι σκάλες της Οδησσού, η σκηνή-σοκ του Αϊζενστάιν

Η σκηνή που έχει μείνει αξέχαστη σε όλους τους θεατές είναι οι «Σκάλες της Οδησσού».

Στην ταινία, οι στρατιώτες του Τσάρου κατεβαίνουν απειλητικά τις τεράστιες σκάλες της Οδησσού. Ο κόσμος τρέχει να σωθεί, ποδοπατώντας όποιον βρεθεί μπροστά του.

Μία μητέρα χάνει τον μικρό της γιο, ο οποίος ποδοπατείται απ’ το πλήθος. Ένα καρότσι με ένα μωρό κατρακυλά στις σκάλες, ενώ αίμα τρέχει από τα μάτια μίας γυναίκας που φοράει γυαλιά.



Ο Αϊζενστάιν χρησιμοποίησε τις πρωτοεμφανιζόμενες τεχνικές του μοντάζ για να προκαλέσει έντονη συναισθηματική φόρτιση στο κοινό.

Το Ποτέμκιν επιστρέφει στην Σεβαστούπολη

Το ρωσικό ναυτικό ανέλκυσε το πλοίο, που είχε βουλιάξει στα ρηχά και έτσι το Ποτέμκιν επέστρεψε στην Σεβαστούπολη, στις 27 Ιουλίου 1905, ημέρα του Αγ. Παντελεήμονα.

Έτσι αποφασίστηκε να ονομαστεί Παντελεήμων. Με αυτό το όνομα το πλοίο έμεινε γνωστό για τα επόμενα 12 χρόνια.

Με την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου το πλοίο πολέμησε κατά των, υπό τουρκική σημαία, γερμανικών πολεμικών Γκέμπεν και Μπρέσλαου.

Το πρώτο ήταν ένα υπερσύγχρονο καταδρομικό μάχης, οπλισμένο με 10 πυροβόλα των 11in (280 χλστ.). Το δεύτερο ήταν ένα απλό ελαφρύ καταδρομικό. Το Παντελεήμων βρέθηκε δύο φορές αντιμέτωπο με το Γκέμπεν, χωρίς να υποστεί βλάβες.

Το 1917 με την κατάρρευση του τσαρικού καθεστώτος, το πλοίο ονομάστηκε και πάλι Ποτέμκιν. Λίγο αργότερα άλλαξε και πάλι όνομα και πλέον ονομαζόταν Μαχητής της Ελευθερίας.

Το πλοίο κυριεύτηκε από τους Γερμανούς, το 1918, στην Σεβαστούπολη.

Τον Δεκέμβριο του 1918 όμως πέρασε υπό τον έλεγχο των Λευκών και των Βρετανών και Γάλλων που μάχονταν τους Μπολσεβίκους. Οι Βρετανοί κατέστρεψαν τις μηχανές του πλοίου, ώστε ακόμα και αν το κυρίευαν οι Μπολσεβίκοι να μην μπορούν να το χρησιμοποιήσουν.

Ύστερα από αυτό το πλοίο αφέθηκε να σαπίζει, μέχρι το 1924, που διαλύθηκε.armyvoice